મોદી સરકારના નિર્ણયથી રેલવે બજેટ બન્યું સામાન્ય, જાણો 92 વર્ષ પછી કેવી રીતે બદલાઈ પરંપરા

Budget 2025: ભારતીય રેલવેનું બજેટ એક સમયે સામાન્ય બજેટથી અલગ રજૂ કરવામાં આવતું હતું. 1924 થી દેશમાં રેલવે બજેટ અલગથી રજૂ થવા લાગ્યું. આ પરંપરા 2016 સુધી ચાલુ રહી. બ્રિટિશ શાસન દરમિયાન એક ખાસ સમિતિની ભલામણોના આધારે તેની શરૂઆત કરવામાં આવી હતી. આ માટે વર્ષ 1921 માં પૂર્વ ભારત રેલવે સમિતિના અધ્યક્ષ સર વિલિયમ એકવર્થે રેલવેના વધુ સારા સંચાલનની ભલામણ કરી હતી. આ પછી 1924માં એવું નક્કી કરવામાં આવ્યું કે રેલવે બજેટ સામાન્ય બજેટથી અલગ રજૂ કરવામાં આવશે.

આઝાદી પછી, વર્ષ 1947 માં દેશના પ્રથમ રેલવે મંત્રી જોન મથાઈ દ્વારા પ્રથમ રેલવે બજેટ રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. જ્યારે 2016 માં પિયુષ ગોયલે છેલ્લું રેલવે બજેટ રજૂ કર્યું હતું. આ પછી, રેલવે બજેટ અલગથી રજૂ કરવાની પરંપરા બંધ થઈ ગઈ. રેલવે બજેટને મર્જ કરવાનો નિર્ણય નવેમ્બર 2016 માં લેવામાં આવ્યો હતો. જ્યારે સરકારે તેને સામાન્ય બજેટમાં સમાવવાની જાહેરાત કરી. આ નિર્ણય ફક્ત આ રીતે લેવામાં આવ્યો ન હતો, પરંતુ નીતિ આયોગના સભ્ય વિવેક દેબરોયની અધ્યક્ષતામાં રચાયેલી સમિતિએ આ નિર્ણયની ભલામણ કરી હતી.

આ રિપોર્ટ બાદ લેવાયો નિર્ણય
દેબરોય અને કિશોર દેસાઈ દ્વારા તૈયાર કરાયેલા ‘ડિસ્પેન્સેશન વિથ રેલવે બજેટ’ નામના અહેવાલમાં સૂચવવામાં આવ્યું હતું કે રેલવેના નાણાકીય અંદાજોને સામાન્ય બજેટમાં સામેલ કરવા જોઈએ. આ પછી સરકારે રેલવેને સરકારને ડિવિડન્ડ ચૂકવવાની ફરજમાંથી મુક્તિ આપી. નાણા મંત્રાલયે મૂડી ખર્ચ માટે કુલ બજેટરી ફંડમાંથી સહાય પૂરી પાડવાનો નિર્ણય લીધો. આનાથી રેલવેને વધારાની નાણાકીય સહાય મળી અને સંસાધનોનું વધુ અસરકારક આયોજન પણ શક્ય બન્યું.

રેલવે બજેટ સામાન્ય બજેટ કરતા મોટું હતું
આઝાદી પછી એક સમય એવો હતો જ્યારે રેલવે બજેટ સામાન્ય બજેટ કરતા મોટું હતું. 1947માં રેલવેની આવક સામાન્ય બજેટ કરતાં ૬ ટકા વધુ હતી. આ કારણોસર, ગોપાલસ્વામી આયંગર સમિતિએ રેલવે બજેટને અલગ રાખવાની ભલામણ કરી હતી. બંધારણ સભાએ પણ 21 ડિસેમ્બર 1949 ના રોજ તેને મંજૂરી આપી હતી. જે મુજબ 1950-51 થી આગામી પાંચ વર્ષ માટે એક અલગ રેલવે બજેટ રજૂ કરવાનું હતું. પરંતુ આ પરંપરા આગામી છ દાયકાઓ સુધી ચાલુ રહી.

જોકે, સમય જતાં રેલવેની આવકમાં ઘટાડો થયો અને ૧૯૭૦ના દાયકામાં કુલ આવકમાં તેનો હિસ્સો માત્ર 30 ટકા હતો. 2015-16 સુધીમાં આ આંકડો ઘટીને માત્ર 11.5 ટકા થઈ ગયો હતો. આ પછી, નિષ્ણાતોએ રેલવે બજેટને નાબૂદ કરીને તેને સામાન્ય બજેટ સાથે મર્જ કરવાની ભલામણ કરી, જે સરકાર દ્વારા લાગુ કરવામાં આવ્યું હતું.

આ પણ વાંચો: Budget 2025 Live: સંસદમાં નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણનું બજેટ ભાષણ શરૂ, વિપક્ષી સાંસદો દ્વારા સૂત્રોચ્ચાર

સામાન્ય બજેટમાં સમાવેશ થવાના ફાયદા શું છે?
સામાન્ય બજેટમાં રેલવે બજેટનો સમાવેશ કરવાના ઘણા ફાયદા હતા. આનાથી પરિવહન આયોજન માટે વધુ સર્વાંગી અભિગમ મળ્યો અને રસ્તાઓ, રેલવે અને જળમાર્ગો વચ્ચે વધુ સારા સંકલનને પણ મંજૂરી મળી. વધુમાં, નાણાં મંત્રાલયને સંસાધનોની ફાળવણીમાં વધુ સુગમતા મળી. જેનાથી સરકારને મધ્ય-વર્ષીય સમીક્ષા દરમિયાન ભંડોળ ફાળવણીનું વધુ સારી રીતે સંચાલન કરવામાં મદદ મળી. આ નિર્ણય પછી રેલવેને સરકારી સહાય વધારવા અને સંસાધનોનો વધુ અસરકારક રીતે ઉપયોગ કરવાની તક મળી. જેનાથી ભારતીય રેલવેની નાણાકીય સ્થિતિ મજબૂત બનાવવામાં પણ મદદ મળી.